Technische handleidingen & gebruiksinstructies

Hoe vertaal ik technische teksten - Els Peleman

Vandaag gaan we op bezoek bij Els Peleman, een van de beste technische vertalers die ik ken en een fantastische vrouw die zich met man en macht inzet voor beginnende vertalers. Ze geeft namelijk heel wat tips op haar blog en begeleidt regelmatig student-vertalers tijdens hun stage.

Haar vertalersavontuur startte in 2001 met een inhouse-opdracht bij Group 4 Securitas. Daarna heeft ze diverse jaren als inhousevertaler en projectmanager in verschillende vertaalbureaus gewerkt om vervolgens in 2005 deeltijds en vanaf 2012 voltijds als freelancer aan de slag te gaan met haar eigen zaak, EP Vertalingen.

Els is gespecialiseerd in technische vertalingen, die ze met veel plezier van het Frans en Duits naar het Nederlands vertaalt. Dat heeft ze te danken aan EDUCAM, het opleidingscentrum voor de automobielsector en aanverwante sectoren. Daar maakte ze voor het eerst kennis met het genre, al had ze er toen nog absoluut geen idee van dat ze van technische vertalingen haar beroep zou maken.

Binnen technische vertalingen is Els in de eerste plaats gespecialiseerd in handleidingen en gebruiksinstructies. Ze staat dan ook klaar met heel wat tips die ze in deze gastblog graag met jou wil delen!


Dag Els,

Welke tekstsoort wil je vandaag aan ons voorstellen?

Ik wil jullie wat meer vertellen over mijn specialisatie, technische vertalingen en dan met name het vertalen van handleidingen en gebruiksinstructies. Wie bij dergelijke vertalingen alleen denkt aan gebruiksaanwijzingen voor sapcentrifuges en wasmachines, heeft het mis. Mijn grootste groep klanten zijn machinebouwers.

Zo vertaal ik onder andere:

  • Instructies voor installateurs van warmwaterketels,
  • Handleidingen voor alle machines voor folieomwikkeling (was een project van 10 handleidingen gaande van de extruder die de plastic tot folielaag maakt als de effectieve omwikkeling als verpakkingsmateriaal),
  • Gebruiksinstructies voor test- en meettoestellen.

En om volledig te zijn, vertaal ik daarnaast ook andere technische teksten zoals:

  • Veiligheidsinformatiebladen voor allerlei soorten producten (bijv. marseillezeep, crepi/bepleisteringskalk,…)
  • Catalogi en webshops (bijv. voor diverse soorten kasten en bureaustoelen, gevelisolatiepanelen)
  • Technische websites, brochures en magazines (bijv. voor bouwmateriaal, heftrucks, brandbeveiliging, …)
  • Marketingmateriaal voor architectenbeurzen,

Heel af en toe vertaal ik ook software- of hardwarehandleidingen (bijv. voor een visualisatiesoftware voor orderpicking) maar alleen als ik mij vertrouwd genoeg voel met de materie, want dergelijke (IT-)vertalingen zijn nog een aparte tak.

Ik wil hier wat dieper ingaan op de eerste groep vertalingen: de handleidingen en gebruiksinstructies.

Klinkt leuk! Hoe ben je op dat onderwerp gekomen?

Toen ik na mijn vakantiejob bij Group 4 Securitas terechtkwam bij EDUCAM, rolde ik eigenlijk automatisch in de technische vertalingen, want ik vertaalde samen met mijn collega al het opleidingsmateriaal van en naar het Frans en Nederlands. Een lijvig opleidingshandboek dat ik mij nog goed herinner is het boek ‘Wielen’ voor garagisten. Daarin werd letterlijk alles beschreven, van het profiel tot de wielbalancering en de machines voor het aandraaien van de bouten enz.

Ik heb hier drie jaar gewerkt. In het laatste jaar startte ik in bijberoep als freelancevertaler. Aangezien op mijn cv vooral technische vertalingen stonden, ging het ook in mijn freelancecarrière automatisch die kant op. En eigenlijk ben ik daar tot op heden echt wel tevreden mee. Technisch vertalen is echt mijn ding.

Hoe krijg jij jouw opdrachten? Met wat soort klanten werk je?

Het merendeel van mijn opdrachten komt uit Duitsland. Omdat Duitsland hét land van de machinebouwers is, is de vraag naar technische vertalingen bijzonder groot. (tip: ook Italië staat bekend om zijn machinebouwers, dus volgens mij is ook daar een markt voor technische vertalers weggelegd). Meestal zijn het vertaalbureaus, maar ik werk ook voor een aantal eindklanten die viavia bij mij terecht zijn gekomen:

  • Een projectmanager van een vertaalbureau die nu technical writer is bij een fabrikant van batterijtesttoestellen voor machines en auto’s, werkt nu rechtstreeks met mij samen voor de technische vertalingen naar het Belgisch-Nederlands (zij hebben een belangrijke klant in Brussel);
  • Een Belgische vertegenwoordiger van een Duitse bepleisteringsfabrikant (crepi zoals dat zo mooi heet in het Belgisch-Nederlands) had een zeer nare ervaring met een Duits vertaalbureau en was dan ook zeer blij toen hij mij ontmoette op een netwerkevent;
  • Voor een verdeler van diamantslijptoestellen in België die ik ook via netwerken heb ontmoet, vertaal ik de handleidingen van hun fabrikanten. De handleidingen zijn bedoeld voor gemeentebesturen, hun grootste afnemer.

Maar het zijn niet alleen Duitse vertaalbureaus en machinebouwers die bij mij komen aankloppen voor technische vertalingen.

Ook voor Frankrijk gebeurt het wel eens dat ik een Franse handleiding krijg, zij het wel in veel mindere mate. Duits is echt wel dé taal waarin ik de meeste handleidingen vertaal.

En nu wat meer details: hoe heb je je gespecialiseerd in dat onderwerp? Welke cursussen, opleidingen, boeken, … heb je daarvoor gevolgd of gelezen? Welke tips heb je voor beginnende vertalers?

Voor dit soort vertaalwerk gebruik ik hoofdzakelijk het Groot Polytechnisch Woordenboek van Kluwer en doe ik heel veel research online over soortgelijke toestellen/machines. Als je jezelf graag wilt ontplooien tot een volleerd technisch vertaler, zou ik je aanraden om eerst veel revisiewerk van technische vertalingen te doen.

Ik merk nu nog steeds dat ik daar heel veel uithaal (voor de warmwaterketels doe ik naast vertalingen ook heel veel revisiewerk). Verder zou ik je aanraden om een ervaren technisch vertaler te zoeken die je werk kan nalezen en je feedback kan geven.

Wat opleidingen betreft, ben ik zelf momenteel ook nog wat zoekende. Ik zou heel graag een (opfrissings-)cursus volgen over wat er bij technische vertalingen – en dan vooral ook bij veiligheidsinformatiebladen – van belang is. Tekom is hier een naam die je moet onthouden.

De Duitse BDÜ organiseert hier regelmatig opleidingen rond, maar helaas dan puur Duitstalig dus niet gericht op vertalingen naar het Nederlands. Toch overweeg ik om volgend jaar mij daar eens in te verdiepen en daarvan enkele opleidingen te volgen.

Verder leer je continu bij door je research op het internet: als je op zoek gaat naar soortgelijke toestellen, leer je meer over de processen. Als ik op zoek ga naar een bepaalde term en ik stoot op een handleiding van soortgelijk toestel, dan lees ik bijna altijd het volledige betreffende hoofdstuk omdat ik er misschien nog zaken uit kan halen.

Een heel specifieke niche binnen technische vertalingen vind ik transportbandinstallaties (bijv. verpakkingsinstallaties of orderpicking). Hierover is bijna geen informatie online terug te vinden. Vaak ben je gedwongen om letterlijk te vertalen of zelfs te omschrijven omdat het Duits hier een veel rijkere en specifiekere woordenschat voor heeft dan het Nederlands.

Als je van het vertalen van transportbandsystemen je specialisatie wilt maken, zou ik je bijvoorbeeld aanraden om bij een aantal fabrikanten in binnen- en buitenland een rondleiding te volgen en meertalig materiaal trachten te bekomen. Zo ga je veel meer inzicht krijgen in het proces en blijft het niet bij abstracte woorden (bovendien kan je dergelijke rondleidingen ook zien als networking, wie weet worden het wel klanten).

Kies je voor softwarehandleidingen, probeer dan verschillende niches uit, want software is zeer uiteenlopend: ik heb ooit een handleiding voor beveilingssoftware voor servers vertaald, dat kostte mij bloed, zweet en tranen; de vertaling van het visualisatiesoftware voor orderpickingmagazijnen van een grote kantoormateriaalfabrikant ging nog net, maar was soms echt iets te abstract. Wat ik je zeker zou afraden om mee te beginnen, is automatiseringssoftware van Siemens. De programmeertaal van Simatic is echt zware koek.

Stel dat onze lezers zich vandaag nog aan zo’n tekst wagen, waar moeten ze zeker op letten?

Als je vandaag voor het eerst een technische vertaling zou mogen doen, kijk dan eerst naar het onderwerp:

  • Gaat het om een handleiding voor eindgebruikers
  • Of gaat het om echt zeer specifieke instructies voor de operator of de installateur?

Dit maakt een zeer groot verschil in de kennis die je nodig hebt om de vertaling tot een goed einde te brengen. Ik zou je aanraden om eenvoudig te starten. Begin met de handleidingen van huishoudtoestellen. Je zal versteld staan wat er bij de huidige handleidingen voor televisietoestellen en radio-apparatuur allemaal komt kijken, om over home cinema’s nog maar te zwijgen. Handleidingen van microgolfovens e.d. zijn dan weer een heel pak eenvoudiger (vermoedelijk ook omdat we allemaal vertrouwd zijn met de functies en de werking ervan).

Ik heb over technische vertalingen een blog geschreven waarnaar ik hier graag zou verwijzen: Hoe herken ik een goede vertaling van een handleiding? Eigenlijk staan daarin al een aantal zeer cruciale zaken, waar ik regelmatig op stuit bij slecht vertaalwerk. Te letterlijk vertalen – en dus niet kritisch nadenken – is het meest voorkomende probleem:

  • Beachten is bijvoorbeeld niet altijd ‘in acht nemen’, maar kan ook ‘letten op’ betekenen. Dat maakt een heel groot verschil.
  • Betrieber is een zeer moeilijk woord in een technische vertaling, want het kan zowel de ‘gebruiker’ zijn alsook de ‘exploitant’ (de eigenaar die daarom niet per se het toestel zelf gebruikt, maar personeel in dienst heeft die dat doen, de zogenaamde operatoren). Ik heb ooit een vertaling meegemaakt waarin het zeer verwarrend was wat er nu eigenlijk bedoeld werd (het ging om een machinepark waarbij de machines ook nog eens konden worden verhuurd). Hier heb ik na overleg met het vertaalbureau besloten om te omschrijven zodat beide partijen eronder vielen, maar ik heb er wel een bemerking bij geplaatst.
  • De H- en S-zinnen (gevarenaanduidingen en voorzorgsmaatregelen) hebben vaste vertalingen. Je kan die best gewoon in jouw talencombinaties in je geheugen importeren zodat je die altijd kan gebruiken. Zie de Nederlandse versie op Wikipedia.
  • De infinitief is in het Duits veel gebruikelijker dan in het Nederlands: ik probeer eigenlijk zoveel mogelijk infinitiefzinnen te vermijden en imperatieven te gebruiken, tenzij het echt een hele lange waslijst is (bijv. bij het verhelpen van storingen).
  • Let ook op of je handleiding voor België of Nederland bedoeld is: als hij voor beide landen bedoeld is, schrijf ik ‘gebruikershandleiding’, alleen voor België kan ‘gebruikshandleiding’ ook door de beugel. Bedieningshandleiding vind ik er wat bovenop, meestal schrijf ik zelf gewoon ‘handleiding’ tout court, alleen als er een onderscheid gemaakt wordt met het ‘onderhoudshandboek’, dan specificeer ik wel.
  • Lichamelijke verwondingen is ook dubbelop: verwondingen volstaat, tenzij je het hebt over ‘lichamelijke verwondingen’ en ‘materiële schade’, dan hou ik het adjectief wel voor het evenwicht, letsels kan ook (maar in Nederland gebruiken ze veel vaker enkel in het enkelvoud dus voor Nederland zou ik ‘letsels’ vermijden en voor verwondingen kiezen).
  • Voor de EN-normen zijn er vaste vertalingen online te vinden. Ga die opzoeken en sla die op zodat je altijd de juiste vertaling gebruikt. Ook als er in het origineel van wordt afgeweken, hanteer ik de juiste vertaling van de norm. Ik zet hier dan wel een opmerking bij voor de klant.
  • Een handleiding is niet hetzelfde als een gebruiksaanwijzing of gebruiksinstructie: een handleiding of handboek is veel lijviger. Sicherheitsanweisung daarentegen is geen veiligheidsaanwijzing, maar een veiligheidsinstructie of veiligheidsvoorschrift. Dat is een vaak voorkomende fout.

Patenten zijn een aparte niche binnen de technische vertalingen. Zij vergen een compleet andere aanpak van vertalen en hebben vaste – zeer eigenaardig ogende – formuleringen die je verplicht moet hanteren. Als je je hieraan wilt wagen, zou ik je wel aanraden om er nog een ander soort vertalingen (hoeft niet per se technisch te zijn) bij te nemen, omdat de vraag naar Nederlandse patentvertalingen tanende is (de octrooiaanvragers mogen hun aanvraag nu gewoon in het Engels indienen en vertalen het dan ook nog vaak zelf naar het Engels, is mij verteld).

Welke drie bronnen raadpleeg je telkens opnieuw als je zo’n tekst vertaalt?

Eigenlijk begint voor mij het vertalen altijd bij het proberen begrijpen in de brontaal. Daarom staat het Duitse verklarende woordenboek Duden altijd open (is trouwens in tegenstelling tot Van Dale gratis online beschikbaar). Pas als ik weet wat er bedoeld wordt, of toch alvast een idee heb, begin ik met mijn zoektocht naar een mogelijke vertaling. Als ik kijk naar welke andere bronnen ik daarnaast gebruik online, dan varieert dat heel sterk naargelang de tekst. Uiteraard gebruik ik regelmatig de Van Dale-woordenboeken, maar voor echt technische vertalingen is dat toch aanzienlijk minder frequent dan voor mijn andere vertalingen.

Voor sommige teksten is IATE zeer nuttig. Als je wilt kan je hiervan ook termbases kopen die je kan importeren in jouw CAT-tool. Helaas zit er veel overbodige terminologie in en zijn ze vrij lijvig, maar soms zijn ze wel nuttig, al is het maar om je op weg te helpen (en helemaal niet duur).

Daarnaast zijn de NEN-normen bijzonder interessant. Alleen kan je de volledige normen enkel tegen betaling kopen. Vind je toch echt niet wat je zoekt, dan is er nog Proz.com: je hebt hier een rubriek ‘Ask your question’ waar technische collega’s met je mee kunnen denken. Deze vragenbaak is wel wat in de verdrumming gekomen door de Facebook-groep Niederländisch-Deutsche Übersetzergruppe / Duits-Nederlandse Vertalersgroep waar je vaak sneller geholpen bent, maar Proz heeft het voordeel dat je door het beantwoorden van vragen een hogere ranking krijgt als jouw antwoord door de vraagsteller wordt uitgekozen (hij kent er dan punten aan toe): hoe hoger je aantal Kudoz-punten, hoe hoger je in de zoekresultaten terug te vinden bent.

Even voor de volledigheid, zijn er praktische zaken, gewoontes of regelingen waar beginnende vertalers rekening mee moeten houden?

Ik raad beginnende vertalers die zich willen specialiseren in technische vertalingen zeker aan om een CAT-tool te nemen en zeker in de beginnersjaren in hun vrije tijd heel veel handleidingen te aligneren. Het is dan misschien wel een bijzonder tijdrovende bezigheid, maar je leert enorm veel bij in de uren dat je niet aan het vertalen bent, en je vult je TM. De AlignAssist van Felix is een zeer gemakkelijke aligneertool.

Daarnaast zou ik startende technische vertalers aanraden om nooit onder € 0,10 /bronwoord technische handleidingen te vertalen. Als je omrekent hoeveel tijd dergelijke vertalingen je kosten qua research – zeker in het begin -, hou je amper nog een leefbaar uurloon over (reken het maar eens uit). Voor meer informatie over uurtarieven verwijs ik naar mijn blogs voor beginners op mijn website.

Als je de kans krijgt om eerst wat ervaring op te doen met veiligheidsinformatiebladen of webshops met technische producten, zou ik zeggen “Ga ervoor”, want dit soort vertalingen zijn een mooie opstap – en voor mij ook nog steeds mooie gatenvullers.

Bovendien weet je nooit of je hier later geen handleidingen van gaat vertalen (zo gebeurde dat bijv. bij mij met de kantoormeubelen, eerst de website, later echte montagehandleidingen).

En tot slot: heb je nog een wijze raad voor onze lezers?

Ontdek je tijdens een of andere research voor een vertaling een interessante tekst/vertaling/woordenlijst, sla hem dan ergens op een veilige plek op zodat je hem later nog eens kunt raadplegen en zien hoe je hem het best in je werkmethode implementeert.

Hartelijk bedankt Els!

Scroll to top