Mogen mensen die geen vertaalopleiding hebben gevolgd starten als vertaler? De meningen zijn verdeeld. De een beweert dat een goede taalkundige basis een absolute must is, de ander stelt dat met voldoende doorzettingsvermogen iedereen een geweldig vertaler kan worden.
Er wordt heel wat gediscussieerd over dit onderwerp en dus vond ik het wel passen om een blog te wijden aan de zogenaamde ‘zij-instromers’. Dat zijn mensen die een ander diploma hebben, zoals architect, marketeer of jurist en na enkele jaren besluiten om als vertaler aan de slag te gaan. Sommigen besluiten daarvoor een vertaalcursus te volgen, anderen gaan meteen de uitdaging aan.
Vooral over deze laatste groep wordt er hevig gedebatteerd. Dat heeft alles te maken met de vrije toegang tot het beroep: het is niet gereglementeerd en dus kan iedereen zich vestigen als vertaler, ongeacht of men er de nodige vaardigheden voor heeft.
Dat idee lijkt wijdverbreid, want hoe vaak zie je niet in de krant of online artikels als: “Geld verdienen aan het zwembad? Het kan als vertaler!” Zelfs enkele bekende polyglots raden hun volgers aan om hun talenknobbel in te zetten voor bedrijven tegen een kleine vergoeding, kwestie van hun vreemde taal wat te oefenen. Tja … Iedereen die twee of meer talen spreekt, kan vertalen zeker?
Al is het waar dat je vanuit eender welke locatie kunt werken, op eender welk moment, moet je beseffen dat een beroep als vertaler heel wat verantwoordelijkheden met zich brengt. Ten eerste heb je je verantwoordelijkheid als ondernemer: je moet aan eerlijke concurrentie doen. Ten tweede heb je je verantwoordelijkheid tegenover de klant. Een foute vertaling kan meer schade berokkenen dan je denkt.
Mensen die starten als vertaler om hun vreemde taal te oefenen, om snel een extra zakcentje te verdienen of om de hele wereld zorgeloos te kunnen rondreizen blijven in mijn ogen beter weg uit het beroep. Deze mensen zijn niet serieus en zijn bovendien amper op de hoogte van de gevolgen van oneerlijke concurrentie. Het voorbije decennium is het gemiddelde woordtarief gedaald omdat steeds meer niet-serieuze mensen voor een habbekrats werken. Het aantal vertalers dat voor € 0,05/woord wil werken neemt toe en dus zien (onprofessionele) vertaalbureaus niet langer een reden om behoorlijke tarieven te betalen.
Natuurlijk bestaan er ook serieuze zij-instromers en van hen geloof ik oprecht dat zij goede vertalers kunnen worden, ongeacht wat vele andere vertalers denken. Als je gemotiveerd bent om de vertaalmarkt te verkennen, erg veel te oefenen en bakken kritiek te slikken, geloof ik dat alles kan, ook zonder vertaalopleiding.
Waarom geloof ik dat? Wel, ik heb twee redenen.
1. Bij een goede vertaling zijn twee zaken erg belangrijk: taal en inhoud.
Wie een vertaalopleiding volgt, is dag in dag uit bezig met taal. Je leert alles over stijl, grammatica en valse vrienden. Je kent alle verschillen tussen Noord- en Zuid-Nederlands en kunt alle fouten uit een krantenartikel halen. Niemand twijfelt eraan dat je qua vorm een mooie vertaling kunt leveren.
Maar is die vertaling ook inhoudelijk correct? In een taalopleiding is er onvoldoende tijd om de volledige anatomie van het lichaam uit te leggen, om de verschillen tussen common law en civil law te duiden of te vertellen hoe de verbranding in een motor werkt. Alles wat met inhoud te maken heeft, moet je zelf gaan uitdokteren als vertaler. Dat heet specialiseren: beetje bij beetje leer je meer over een specifiek vak.
Net hier heeft de zij-instromer een voordeel: als apotheker, ingenieur of notaris heeft hij het voordeel dat hij de inhoud perfect begrijpt en bijgevolg de juiste terminologie kent.
Noch een vertaalstudent, noch een zij-instromer beheersen dus alle vaardigheden om een perfecte vertaling neer te pennen. Beide hebben hun eigen voordeel (de een is goed in taal, de ander in inhoud), maar moeten nog evenveel inspanningen leveren om tot een perfecte vertaling te komen.
Ik zie dus niet in waarom een vertaalstudent hoe dan ook een betere vertaler zou zijn dan een serieuze zij-instromer: een vertaling is zoveel meer dan een mooie tekst schrijven.
2. Een vertaalopleiding is in essentie niet meer dan oefeningen maken met feedback
Ik geloof sterk dat je vertalen al doende leert. Er bestaat namelijk geen cursus die duidelijk beschrijft hoe je elke soort zin correct moet vertalen. Oké, taalkundig valt er heel wat te zeggen en er bestaan enkele regeltjes, maar zelfs die regeltjes zijn sterk afhankelijk van het domein waarin je vertaalt en de klant waarmee je te maken hebt.
Mijn hele vertaalopleiding was gericht op de praktijk: hier is een tekst, vertaal hem en stuur hem door. De volgende les volgt uitgebreide feedback. En dat een heel jaar lang, dag in dag uit. Wat we in essentie doen, is vertalen, luisteren naar feedback en leren uit onze fouten.
Een vertaalopleiding is daar een ideaal kader voor: je bent omgeven door ervaren vertalers die al hun tijd aan jou wijden en op korte termijn leer je zo heel erg veel. Maar een vertaalopleiding is niet het énige kader hiervoor. Een serieuze zij-instromer kan er bijvoorbeeld voor kiezen een collega-vertaler aan te schrijven en, tegen vergoeding, in opleiding te gaan bij die collega. De collega kijkt met andere woorden heel wat vertalingen van de zij-instromer na en geeft feedback.
Al doende leer je, zowel studenten als zij-instromers. Het is o zo belangrijk om regelmatig feedback te vragen en uit je fouten te leren.
Trouwens, ik kan je garanderen dat ik na mijn vertaalopleiding verre van een perfecte vertaler was. Ik heb vaak kritiek gekregen: zinnen die stroef waren, te letterlijk vertaald, kleine taalfoutjes … In een vertaalopleiding leer je veel, maar niet alles. Enkel de praktijk kan je tot een volleerd vertaler kneden.
En dat geldt voor elke vertaler: niemand is vanaf dag 1 perfect. Iedereen moet veel leren. Ik hoor het dan ook niet graag als ervaren vertalers de vertaalopleiding verheerlijken en stellen dat enkel díé afgestudeerden het beroep waardig zijn. Je hebt slechts 50% nodig om het diploma te behalen: er zijn dus ook een pak minder goede vertalers die afstuderen. Dat zij dan toch beter worden geacht dan gemotiveerde zij-instromers zonder vertaaldiploma begrijp ik niet.
Vertalen is een beroep dat velen kunnen leren. Niet per se via een vertaalopleiding, niet per se via een andere opleiding, maar via voldoende motivatie en gedrevenheid. Via de wil om elke dag opnieuw uit je fouten te leren en elke dag opnieuw met je neus in de boeken te zitten.