Heeft u soms ook het gevoel dat uw vertaler Chinees praat? En dat terwijl u hem uitdrukkelijk heeft gevraagd uw tekst naar het Nederlands te vertalen. Een vertaler gebruikt soms woorden die u niet meteen kunt plaatsen, zoals DTP of transcreatie. Of misschien weet u wel wat tolken is, maar kent u niet het verschil tussen simultaan tolken en consecutief tolken?
Geen zorgen. Met ons zakwoordenboekje heeft geen enkel woord nog geheimen voor u.
Vormen van vertaling
Wat is een vertaling?
We spreken over een vertaling wanneer geschreven tekst in de ene taal omgezet wordt in geschreven tekst in de andere taal. Denk aan een brochure of een persbericht.
Wat is ondertiteling?
Bij ondertiteling zet een ondertitelaar de dialoog uit een video om in tekst. Ondertitels hebben een ondersteunende rol: ze geven niet letterlijk weer wat er gezegd wordt, maar proberen binnen de grenzen van onze hersenen (onze leessnelheid) toch zo veel mogelijk informatie te delen.
Wat is een voice-over?
Een voice-over heeft u vast al eens gezien op de Franse televisie. Iemand begint te spreken en dan plots zakt het volume. Een Franstalige stem neemt het over en vertaalt alles wat de eerste persoon zei. Op de achtergrond hoort u vaak nog stilletjes de eerste persoon spreken. We hebben dus letterlijk te maken met een voice-over: een stem boven een andere. Dit ziet u vooral bij reportages of nieuwsuitzendingen.
Wat is dubbing?
Bij dubbing wordt de stem van een acteur vervangen door die van iemand die uw taal spreekt. Denk aan George Clooney die plots Duits kan. Het verschil met voice-over is dat u enkel de Duitse stem hoort en dat u niet eerst George Clooney hoort spreken, met daarboven op iemand die naar het Duits vertaalt. Dit ziet u vooral in films en series.
Wat is audiodescriptie?
Audiodescriptie wordt vaak beschreven als ondertitels voor blinden en slechtzienden. Terwijl de serie of film speelt, hoort u een stem op de achtergrond die de volledige scène beschrijft: van de meubels die er staan, tot de kleren die de personages dragen en hun gezichtsuitdrukking. Dat alles om een blinde of slechtziende een zo goed mogelijk idee te geven van wat een ziende ziet.
Wat is tolken?
In tegenstelling tot een klassieke vertaling, wordt bij tolken spraak in spraak omgezet. Dit ziet u heel vaak bij internationale vergaderingen, op persconferenties, in de rechtbank of bij een vergadering van de EU of de Verenigde Naties.
Afhankelijk van de vorm van tolken, spreekt één iemand en krijgen de andere deelnemers aan de vergadering meteen via een oortje de vertaling te horen (simultaantolken) of houdt de spreker regelmatig pauzes om een tolk aan het woord te laten (consecutief tolken). Bij simultaantolken zijn de tolken overigens vaak met twee, zodat ze elkaar elke paar minuten kunnen afwisselen.
Wat is een gebarentolk?
Een gebarentolk zet woorden om in gebaren, zodat ook mensen met een auditieve beperking begrijpen wat er wordt gezegd. U ziet dit steevast bij belangrijke persconferenties en op het nieuws. Maar bijvoorbeeld ook op festivals wordt dit alsmaar populairder, waarbij een gebarentolk de kracht van de muziek overbrengt.
Aard van de tekst
Wat is een algemene vertaling?
Een vertaling wordt vaak als algemeen beschouwd wanneer er heel weinig domeinspecifieke terminologie in staat. Het zijn teksten die de meeste vertalers wel aankunnen en waarvoor geen specifieke vaardigheden vereist zijn. Bovendien heeft de klant geen specifieke eisen.
Neem nu een blog, bijvoorbeeld. Als u een blog schrijft over een goed boek dat u gelezen heeft, kunt u ervan uitgaan dat de meeste vertalers dit wel goed kunnen vertalen. Maar opgelet: als u wil dat uw blog ook SEO-geoptimaliseerd is en de vertaler rekening houdt met bijzondere zoekwoorden, gaat u beter op zoek naar een gespecialiseerde vertaler. Want dan hebben we niet langer te maken met een gewone tekst, maar met een gespecialiseerde marketingtekst waar verschillende KPI’s mee gepaard gaan.
Wat is een gespecialiseerde vertaling?
We spreken van een gespecialiseerde tekst zodra de tekst ofwel heel domeinspecifieke terminologie bevat of een gespecialiseerd onderwerp aanhaalt, of wanneer de klant heel specifieke verwachtingen heeft waarvoor toch wat vakkennis vereist is.
Qua terminologie kunnen we onder meer een onderscheid maken tussen juridische, technische, medische, financiële, commerciële, toeristische en IT-teksten. Binnen deze domeinen kunt u dan natuurlijk nog veel specifieker gaan: bij juridisch kunt u een onderscheid maken tussen wetten, contracten en gerechtsdocumenten, bijvoorbeeld. Daarnaast zijn er natuurlijk nog talloze andere domeinen.
Qua verwachtingen kijk ik vooral naar marketingteksten. Hier is de inhoud vaak vrij algemeen, maar moet de vertaler voldoende kennis hebben van SEO, lokalisatie, transcreatie enz. (zie verderop). Ook gamevertalingen en apps spreken vaak een heel breed publiek aan, maar de vertaling is toch iets delicater dan de meesten denken.
Voor een gespecialiseerde vertaling schakelt u het beste een vertaler in die gespecialiseerd is in het specifieke onderwerp van uw tekst. Zo bent u zeker dat de terminologie en de inhoud juist zijn. U zou namelijk niet willen dat er in een handleiding voor het nieuwste chirurgische instrument een verkeerde instructie staat! Of dat de prognoses van een obligatie verkeerd worden ingeschat.
Wat is een beëdigde vertaling?
Sommige officiële documenten zoals een identiteitskaart, een diploma, een geboorteakte of bewijsstukken voor een rechtszaak moeten beëdigd vertaald worden.
Maar wat betekent dat nu? Bij een beëdigde vertaling wordt de vertaling gemaakt door een beëdigde vertaler (wie kon dat nou raden). Dat is iemand die een eed voor het gerecht heeft afgelegd en daarbij gezworen heeft elk officieel document waarheidsgetrouw te vertalen.
Afhankelijk van het land waar de beëdigde vertaler werkt en de wetgeving rond dit soort vertalingen, moet de vertaler een speciale opleiding volgen en slagen voor een soort staatsexamen. Dat is in elk geval zo in België en Nederland.
Maar hoe gaat een beëdigde vertaler nu te werk? Wanneer hij bijvoorbeeld een diploma ontvangt, vertaalt hij deze volgens de procedure die hij tijdens zijn opleiding heeft geleerd. Vervolgens trekt hij met uw tekst naar de rechtbank. De rechter zet zijn stempel op de vertaling en bevestigt zo dat deze waarheidsgetrouw is.
Hoe kunt u nu weten welke teksten beëdigd moeten worden vertaald? Als gouden regel kunt u ervan uitgaan dat alle communicatie met de overheid beëdigd moet zijn. Denk aan de documenten die ik eerder al had opgesomd, maar bijvoorbeeld ook aan statuten, wanneer u een vennootschap opricht. Om 100% zeker te zijn, vraagt u het beste aan de persoon die de documenten opvraagt of deze beëdigd moeten zijn.
Wat is een vertaling ter plekke?
Een vertaler werkt meestal van thuis uit, maar sommige bedrijven hebben graag dat hij bij hen op kantoor komt werken. Dat kan bijvoorbeeld omdat het document van zeer vertrouwelijke aard is of omdat de klant heel speciale software gebruikt waar de vertaler niet over beschikt.
Wie maakt de vertaling?
Wat is een menselijke vertaling?
Bij een menselijke vertaling gaat een echte vertaler uit vlees en bloed met uw tekst aan de slag. De vertaler maakt geen gebruik van diensten als Google Translate om uw tekst te vertalen, enkel van zijn eigen hersenen.
Wat is een machinevertaling (post-editing)
Bij een machinevertaling wordt uw tekst ofwel gedeeltelijk ofwel volledig door een machine vertaald. Met een machine bedoel ik dan applicaties als Google Translate en Deepl, maar ook heel wat andere gelijkaardige softwarepakketten. Veel vertaalbureaus maken namelijk hun eigen software.
Wanneer uw tekst volledig door een machine wordt vertaald, is er geen enkele menselijke interventie meer. Uw tekst wordt in een applicatie gestoken en daar stopt het meestal. Sommige vertaalbureaus hebben ook nog zogenaamde Quality Assurance-software. Hierbij kijkt opnieuw een computer of de tekst consistent is, of er nog grammaticafouten instaan enz. Een geavanceerde versie van Words spellchecker, zeg maar.
Wanneer uw tekst gedeeltelijk door een machine wordt vertaald, is er wél nog een vorm van menselijke inspraak. Uw tekst doorloopt dan gewoonlijk drie stappen: de tekst wordt in een machine gegooid, waarbij de machine een vertaling voorstelt. Deze vertaling wordt vervolgens gepost-edit: een vertaler leest de vertaling van de machine na en corrigeert alle fouten. Ten slotte leest een tweede vertaler de gepost-editte tekst na, zodat ook de laatste fouten worden verbeterd.
Marketingvertalingen
Wat is DTP (desktop publishing)?
Bij DTP wordt tekst in de juiste lay-out gegoten. Dat gebeurt via tools als Photoshop of InDesign, maar ook PowerPoint en Word. Dit is heel interessant bij vertalingen, want elke tekst bevat natuurlijk iets van opmaak.
Elke vertaler beschikt over gespecialiseerde vertaalsoftware die elementaire lay-out overneemt. Denk aan de grootte van uw tekst, het lettertype en de kleur. Daar hoeft u zich dus geen zorgen om te maken. Als u een Word-document doorstuurt, kunt u er zeker van zijn dat u een vertaling terugkrijgt met exact dezelfde opmaak.
Al iets moeilijker wordt het met PowerPoints. Een vertaling is meestal langer dan de brontekst en dus moeten tekstvakken en afbeeldingen vaak verschoven worden. Maar goed, elke vertaler heeft PowerPoint. De meeste vertalers zullen dus zelf de opmaak goed zetten zodat u een perfecte PowerPoint terugkrijgt. Maak hier wél goede afspraken rond, want sommige vertalers sturen gewoon tekst door en verwachten dat u alles mooi zet.
Nóg moeilijker wordt het wanneer u uw tekst via speciale software als Photoshop of InDesign hebt gemaakt. Maar heel weinig vertalers hebben hier een licentie voor. Via hun vertaalsoftware kunnen vertalers wel idml-bestanden openen en zo de tekst zien, maar geen opmaak, jammer genoeg. U zult dus wel een idml-bestand terugkrijgen, maar enkel de tekst is aangepast. De lay-out moet u nog zelf doen.
Gelukkig is er voor elk probleem een oplossing! Ziet u het niet zitten om de lay-out van de vertaling zelf goed te zetten? Weet dan dat er ook vertalers en vertaalbureaus zijn die een licentie hebben aangekocht. Het zijn zeldzame parels, maar ze bestaan en ze nemen graag de opmaak van uw tekst over. Hoe kunt u ze herkennen? Op hun website ziet u bij diensten vaak ‘DTP’ staan. Ook wanneer u hen contacteert voor een offerte, bespreekt u het beste wat u verwacht op het vlak van lay-out.
Wat is een SEO-vertaling?
Bij een SEO-vertaling wordt uw blog, website of Google Ads-advertentie helemaal volgens de regels van Google vertaald. De vertaler voert gewoonlijk een uitgebreide zoekwoordenanalyse uit en vertaalt uw tekst vervolgens op zo’n manier dat al deze zoekwoorden zo natuurlijk mogelijk aan bod komen. Hij zal uw tekst dus niet letterlijk vertalen, maar herschrijven volgens de verwachtingen van uw doelpubliek en de verschillende SEO-voorwaarden. Dit vraagt gespecialiseerde kennis!
Wat is lokalisatie?
Bij lokalisatie past een vertaler uw tekst aan de doelcultuur aan. Ik heb bijvoorbeeld onlangs een magazine voor België en Nederland vertaald. Op een gegeven moment sprak men over bepaalde wetten en dan weet u natuurlijk dat die wetten voor beide landen anders zijn. Ik heb dan samen met de klant afgesproken om dat blokje tekst aan te passen.
Dit proces gaat trouwens verder dan tekst alleen. Neem nu dat u een website wil laten lokaliseren. De vertaler (die ook cultureel expert is natuurlijk) zal de volledige zogenaamde User Interface grondig onder de loep nemen: ziet de klant wat hij verwacht? Denk aan een parfumreclame waarbij u een Chinese actrice op de Chinese campagne ziet en een zwarte actrice in de Amerikaanse campagne. Of denk aan het Arabisch dat van links naar rechts wordt geschreven.
Wist u trouwens dat Chinezen graag een heel volle website zien, terwijl Engelstaligen vooral veel witruimte verwachten tussen de verschillende regels? Een vertaler die gespecialiseerd is in lokalisatie zal dit allemaal voor u spotten.
Wat is transcreatie?
Transcreatie is een combinatie van vertaling en copywriting. Dit komt vooral voor bij slogans en merknamen. Vaak werkt een letterlijke vertaling hier namelijk niet en moet de vertaler op zoek gaan naar een creatief alternatief.
Dit is extra uitdagend als er bovendien een woordspeling in de slogan zit of een uitdrukking die in de ene taal bestaat, maar niet in de andere! Wat u dan vaak ziet, is dat de transcreator (want zo heet die persoon) een halve dag tot zelfs enkele dagen heel uitgebreid onderzoek doet naar het merk: wat zijn de waarden van het merk, de geschiedenis, wie zijn de klanten en wie de concurrenten, wat wil het bereiken, wat is het doel van de slogan enz.
Wat is transliteratie?
Een bijzondere vorm van transcreatie is transliteratie. Hierbij zet een vertaler woorden – meestal namen en merknamen – van het ene alfabet in het andere om, rekening houdend met de uitspraakregels van de doeltaal.
Een voorbeeld: het Duitse automerk BMW wordt 宝马 (bǎomǎ) in het Chinees. Klinkt anders, he? En toch is het een goede transliteratie, want de vertaler heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar de waarden die het merk wil overbrengen. De Chinese tekens betekenen namelijk ‘schat’ en ‘paard’. Land Rover is dan weer 路虎 (lùhǔ) geworden ofwel ‘tijger van de weg’. Overleg heel goed met uw vertaler als u naar het Russisch, Arabisch, Chinees, Japans, Perzisch enz. vertaalt!