Het is alweer even geleden, maar eindelijk is het weer tijd voor een specialisatieblog! Vandaag is het woord aan Petra Van Caneghem.
Petra vertaalt al veertien jaar van het Engels, Frans, Duits en Deens naar het Nederlands en is gespecialiseerd in toerisme, literatuur, non-fictie, medisch, commercieel en verder alles wat een beetje buiten de lijntjes mag kleuren.
Ze is voor velen een grote inspiratiebron, want wie droomt er nu niet van om ooit een boek te vertalen? Ook mij inspireert ze nog steeds om die literaire vertaaldroom na te jagen. Ik ben haar dan ook heel dankbaar dat ze ons vandaag opnieuw een beetje wil laten dromen en misschien zelfs een tipje van de sluier oplicht over hoe je kunt doorbreken in de literaire wereld.
Dag Petra,
Welke tekstsoort wil je vandaag aan ons voorstellen?
Ik wil het heel graag hebben over het vertalen van literaire non-fictie. Non-fictie dus, maar geen gortdroge materie. Ik leef me graag helemaal uit in boeken die afgestemd zijn op het grote publiek. De grote lijnen zijn uitgezet, maar ik mag me creatief laten gaan in het omtoveren van de brontekst in een aantrekkelijke doeltekst.
Daarnaast zoek ik ook heel wat dingen op tijdens het vertalen. Dat kan bijvoorbeeld gaan van het controleren van het aantal treden van de ‘trap des doods’ in Mauthausen tot het checken van de juiste schrijfwijze van de zoveelste minnares van koning Leopold II. En precies die zijsprongetjes maken literaire vertalingen voor mij zo leuk.
Klinkt leuk! Hoe ben je op dat onderwerp gekomen?
Ik denk dat de meeste collega’s er ooit van hebben gedroomd een boek te vertalen en ik ben daarin niet anders. Het mooiste compliment dat ik van een paar collega’s kreeg, was ‘We zijn allemaal, collectief, een beetje jaloers op jou’.
Maar eerlijk is eerlijk, ik ben er met wat geluk ingerold. De juiste mail op het juiste moment, zoiets. Ik dacht, ik probeer het gewoon en ik schreef een aantal Vlaamse uitgeverijen aan. Het zat mee, want een van de redacteurs zocht een vertaler voor een biografie van Amy Winehouse. Ik maakte een proefvertaling van het eerste hoofdstuk om te zien of zij zich konden vinden in mijn stijl, kreeg een lovend mailtje terug en mocht aan de slag. Ik ontdekte dat dit soort teksten mij echt goed lag. Plezier in het vertalen is altijd een goeie barometer. Ik vond een mooi evenwicht tussen de brontekst en de vrijheid om er iets moois van te maken dat vlot leest en kwam tot de vaststelling dat dit soort werk was wat ik altijd al wilde doen. Later dat jaar lag het eerste boek met mijn naam erin in de boekwinkel. Dat blijft, zelfs na veertien jaar, nog steeds een bijzonder moment.
De redacteur en ik hadden een klik en hij stuurde me in de jaren daarna nog meer boeken die ik naar het Nederlands mocht vertalen. Toen hij de overstap maakte naar een andere uitgeverij, nam hij mijn contactgegevens mee. Naarmate ik meer boeken vertaalde, werd mijn portfolio uitgebreider en kon ik ook andere uitgeverijen overtuigen om met mij in zee te gaan. De teller staat intussen al op bijna veertig.
Hoe krijg jij jouw opdrachten? Met wat soort klanten werk je?
Ik werk heel vaak met uitgeverijen samen, maar het is wachten tot zij een boek acquireren dat vertaald moet worden. Echt op zoek gaan heeft weinig zin. Ik contacteer af en toe wel de mensen met wie ik samenwerk of nieuwe uitgeverijen, maar het is toch vooral afwachten. Ieder jaar word ik uitgenodigd op de vooropening van de Antwerpse boekenbeurs en dat is altijd een prima moment om eens langs te lopen bij mijn redacteurs. Het zou niet voor het eerst zijn dat ik met een paar vertaalopdrachten weer naar huis ga.
Ik profileer me ook als boekvertaler op professionele facebookgroepen en als een collega hoort dat er een boekvertaler wordt gezocht, is mijn naam de eerste die hen te binnen schiet. Ook dat is een manier om aan boekopdrachten te komen. De enige jammere evolutie is dat heel wat uitgeverijen in Nederlandse handen zijn en dat zij liever met een Nederlandse collega in zee gaan.
En nu wat meer details: hoe heb je je gespecialiseerd in dat onderwerp? Welke cursussen, opleidingen, boeken, … heb je daarvoor gevolgd of gelezen? Welke tips heb je voor beginnende vertalers?
Er zijn twee soorten non-fictieboeken, je hebt de gespecialiseerde literatuur en dan ligt het voor de hand hoe je daarin een kei kunt worden. Misschien heb je wel ervaring in het bedrijfsleven of heb je een bepaald diploma op zak, waardoor je expert bent in de materie. Daarnaast heb je ook de literaire non-fictie, de boeken die ik vertaal. Echt gespecialiseerd hoef je daarvoor niet te zijn. Het belangrijkst is dat je openstaat voor verschillende onderwerpen, dat je nieuwsgierig bent en dat je je graag in de materie verdiept. Leuke bijkomstigheid is dat je heel wat opsteekt over allerlei zaken, leuke weetjes, maar ook grondige kennis.
Welke drie bronnen raadpleeg je telkens opnieuw als je zo’n tekst vertaalt?
Echte bronnen zijn er niet, natuurlijk. Of het moet je eigen interesse zijn in allerlei zaken. Ik lees heel veel non-fictie over uiteenlopende onderwerpen, heb een grote honger naar kennis en ben niet bang om me te verdiepen in iets waar ik minder goed van op de hoogte ben. Daarmee kom je voor literaire non-fictie al een heel eind. En verder, google is your best friend.
Even voor de volledigheid, zijn er praktische zaken, gewoontes of regelingen waar beginnende vertalers rekening mee moeten houden?
De grote afknapper voor de meeste collega’s is de woordprijs. Het is geen geheim dat non-fictie of het boekenvak in het algemeen niet goed betaalt. Daar moet je je bij neerleggen als je in deze branche wilt werken. Ik maak ook dikwijls de afweging, wel of niet. Maar uiteindelijk slaat de balans toch altijd door naar de wel-kant. Boeken vertalen geeft mij enorm veel voldoening, ik kan er mijn ding helemaal in kwijt en plezier in je werk is voor mij een graadmeter. Als ik dat niet meer heb, dan stop ik ermee. Al zie ik dat de komende jaren nog niet snel gebeuren!
Als je een boekopdracht te pakken hebt, zorg er dan voor dat je een contract tekent en maak goede prijs- en leverafspraken. Soms vraagt een uitgeverij om deelleveringen, maar dat probeer ik te vermijden. De eerste hoofdstukken van een boek zijn meestal een beetje stroever, omdat je nog in de schrijfstijl van de auteur moet komen. Naarmate het boek vordert, gaat het beter en vaak herwerk ik de eerste paar hoofdstukken aan het eind nog eens. Neem ook dat werk mee in je berekening van de benodigde tijd.
Uitgevers werken met een retroplanning. Zij vertrekken bij het moment waarop het boek in de winkel moet liggen. Vervolgens rekenen ze terug en trekken ze voldoende tijd uit voor hun eigen productiestappen. De vertaling is voor ons de eerste stap in het proces, maar voor hen vaak de laatste en de tijd die je als vertaler krijgt, is dan ook meestal krap berekend. Een boekvertaling is dus een heel intensieve en intense periode, maar het plezier van een mooi boek af te leveren op tijd is niet te beschrijven. Een runner’s high komt nog het best in de buurt, een gelukzalig gevoel na een stevige work-out.
En tot slot: heb je nog een wijze raad voor onze lezers?
Ik kan eigenlijk alleen maar zeggen, volg je hart. Zijn literaire vertalingen wat je graag wilt doen, probeer daar dan vooral iets van te maken. Wees realistisch over je slaagkansen, maar blijf dromen. Wie weet, misschien mag je jezelf op een dag ook literair vertaler noemen. Succes!
Hartelijk bedankt!